Robert Elsie | AL Art | AL History | AL Language | AL Literature | AL Photography | Contact |

 

 

 

 

Robert Elsie

Albanian Literature | Early Authors

BACK    |    Early Authors

GREGORY OF DURRËS

Gregory of Durrës (Gk. Grêgorios ho Dyrrakhíu), also known as Gregory of Voskopoja, was an Orthodox cleric who was appointed Archbishop of Durrës in 1768 and who died some time before May 1772. He is known to have made Bible translations in an alphabet he invented himself, and most historical and linguistic evidence would seem to point to him as the author of the unique Elbasan Gospel Manuscript (often referred to in Albanian as ‘Anonimi i Elbasanit’) presented here. We may assume that Gregory was born towards the end of the seventeenth century. Traces of him go back to the 1720s when he is said to have met the Serbian illuminist Parthen Pavlović in Berat. He is also said to have been a student of Aromanian scholar, philosopher and figure of the Greek enlightenment, Ioannes Chalkeus (1667 - ca. 1735). It is thought that Gregory of Durrës, as a budding Orthodox scholar, arrived in Voskopoja (Moschopolis) by 1730 at the latest. There he published his first work, 'Life of St. Nikodemos' in 1741. His biography is substantially obscured by continuing confusion between him and another Gregory of Voskopoja, also known as Gregory Constantinidhi or Gregory the Printer (Gk. Grêgorios Typografos), who ran a printing press in Voskopoja at the time. In 1744, our Gregory was chosen as an assistant to the rector of the New Academy and edited two books there. He is said subsequently to have taken up residence at the Monastery of St. John Vladimir near Elbasan (ca. 1746-1772), although there is no documentary trace of him there. What is for certain is that Gregory was appointed Archbishop (Metropolitan) of Durrës in 1768 and that he was succeeded after his death succeeded by Metropolitan Krisanthi in May 1772. The Orthodox Archdiocese of Durrës was a recent creation when Gregory took it over. It had its seat not in Durrës itself, but at St. John Vladimir, where Gregory can logically be thought to have died. Gregory of Durrës was reputed to have been one of the most learned persons in southern Albania during the lifetime. Despite this fact, we know tragically little about him. Gregory’s Elbasan Gospel Manuscript contains Albanian-language translations of New Testament texts in an original alphabet which he invented himself. The alphabet occurs only in this text, and we can date to the year 1761. This unique manuscript was acquired at some point before or during the Second World War by Lef Nosi (1877-1946), an Elbasan scholar and collector of note. Nosi, who is reputed to have possessed the second largest library in Albania, was arrested in August 1945 after the communist takeover of Albania and was shot in February 1946 after a mock trial. The manuscript then found its way into the hands of communist scholar Dhimitër Shuteriqi (1915-2003) who announced its discovery in 1949. It was initially transcribed and published by historian Injac Zamputi (1910-1998), and is currently preserved in the Albanian National Archives in Tirana.

ELBASAN GOSPEL MANUSCRIPT (1761)GREGORY OF DURRËS

ELBASAN GOSPEL MANUSCRIPT (1761)

Pages 1 - 10 Pages 11 - 20 Pages 21 - 30 Pages 31- 40 Pages 41 - 50 Pages 51 - 61

ELBASAN GOSPEL MANUSCRIPT (1761)
pages 1 - 2


 

TRANSCRIPTION

TRANSLATION

Page 2

(Matthew 26:01-05 = 02.04-17)

 

 

të shenjtënuashimenë të prem
ten e madhe. o të bekuam të kër
shtenë. thiri Krishti zoti ynë
apostojtë e ju dëftoi atë ditë

Holy Good Friday.
Oh, blessed Christians.
Christ, our Lord, called
the apostles and revealed to them that day

02.05

qi donte të të kryqzohej, e ju tha:
o bijt e mi të dashun, ta dini se pas
dy diç bahetë pasχa e atëhere
dua të epem të më kryqzonjënë.
atëhere u mbëlodhnë upeshkë

that he wanted to be crucified, and said to them:
Oh, my beloved sons, as you know,
the Passover is two days away and then
I want to give myself up so they can crucify me.
Then the chief priests and the scribes

02.10

pinjtë e letërorëtë ndë sarajet
të Kaijafësë upeshkëpit e kuvën
duanë shoq me shoq qi ta zanë
çefun Jisunë ta vrasënë. e thoshin:
mos e zamëte njëme më ditë të krem

assembled in the palace
of the high priest Caiaphas and conferred
with one another to arrest
Jesus secretly and kill him. They said:
Let us not arrest him now on the days

02.15

tesë se ishte e shëtynë se mos ba
hetë t[ë] [p]ë[r]ziem ndë gjin qe duan
e na mb[o]dhisnjënë se aqë prej cë
[---------] perëndisë deshmë

of the feast, for it was Saturday, so that
he not be surrounded by crowds who want
to hinder us for so much of
...........  of God wanted


ELBASAN GOSPEL MANUSCRIPT (1761)
pages 3 - 4

Page 3

 

 

 

ta zanë Χrishnë ditën e pashkëvet
qi donjinë të hanjinë qegjnë qi
të ju dëvtet[nj]ë se zoti Χrisht ë
sht qegji i vërtetë qi donjënë

to seize Christ on the day of the Passover
who wanted to eat the lamb
to show them that Christ, the Lord,
is the true lamb that the Jews

03.05

të thernjënë çifutëtë më kryqt.
atëhereza Judha një 12 apostoj
shë qi ishte kusar ergjandashu[-]
nëgjoi se bujarëtë ishinë ndë
sarajet të Pilotit Kaijafë

wanted to slaughter on the cross.
Then Judas, one of the 12 apostles,
who was a robber of money,
heard that the elders were gathered
in the palace of Pilate

03.10

së mbëledhun, vu ndër men të ve
një të ju apë Χrishtnë, e vote
ndë ta ju fal e ju tha: o qoftë i lav
duruam perëndia o bujarë
qi me driti sot e e gjofta se

Caiaphas, [and] decided to
go and betray Christ to them, and he went
to them, greeted them and said to them: Glory
be to God, oh elders,
who has enlightened me today and I have realized

03.15

jam rrenë më dhidhaskalit të
Krishtit, e [p]rand[---]i i psu
a i mirë qi jam i Moisiut e i
profitëvet e i n[------]

that I have been deceived by the teachings of
Christ, and therefore, good
disciple that I am of Moses and of
the prophets and ......

Page 4

(freely adapted from Luke 22:04-06)

 

 

i nomit perëndisë erdha sot
përpara juve qi të shtëpoj gji
thë gjinnë prej rrenësiet të kë
tij njeriu. e e di se ju të perë

In the name of God I have come today
before you to save the whole
world from the lies of this
man. And I know that you are of

04.05

disë inë e me nder ruani nomnë,
e doni ta vritni e s'kini si[t]. er
dha ke ju të jua përjap. po unë
jam njeri i vorfën. është kabil
për këtë gazulim e të mirë

God and adhere with honour to the laws,
and you want to kill him and don't know how.
I have come to you to hand him over to you. But
I am a poor man. Is it possible
for this joy and good deed

04.10

qi baj me ju e më gjint të më pa
guani? e prandaj qish doni të
më ni[p]ni qi të ju ap ndë dorë
tuaj? nëgjonjënë këto fjalë upesh
këpinjtë e bujarëtë. u gazulua

that I do for you and for the world that you pay
me? And therefore what do you want
to give me if I hand him over to you?
The chief priests and elders listened
to these words. They rejoiced

04.15

në më gazulim të math e entanu
L rgjande e atëhereza [-]th kërkonjë
në koho [q]i të jua ja[p]ë. e ju tha se
nesër dua të vinj mbë ju kur të jetë
[-------------]nj ju qi ta zinite

greatly and gave him
30 silver coins and then
they suggested
a time for him to be handed over. And he said
to them that he would come the next day to them when
..................  for you to seize him


ELBASAN GOSPEL MANUSCRIPT (1761)
pages 5 - 6

Page 5

(Luke 22:09-13 = 05.06-17)

 

 

atë ditë darkoi zoti Krisht ndë
Vithanit me apostojt më shtëpi të
Marisë e Marthës me t'amë[n]ë. e desh
të venjë tjetërënë ditë ndë Iero

That day, Christ, the Lord, dined
in Bethany with the apostles at the house of
Mary and Martha with the mother. And he wanted
to go the next day to Jerusalem

05.05

solimt të kryqzohetë. i thoshinë
apostojtë: dhidhaskale, ku do të
bajmë gati për pashkë? e Krishti
ju tha: ecëni ndë Ierosolimt
e kini me gjetun një njeri ke bar

to be crucified. The apostles
said to him: Teacher, where shall
we prepare for the Passover? And Christ
said to them: Go to Jerusalem
and you will meet a man carrying

05.10

një shtambë me ujë. atini ju gjit
ni e i tho: ti ZOt shtëpisë, ku është
vend qi kam për të bam pashkë
të me të psuamitë mi? e ai ju
ka për të ju dëftyam vend të math

a jar of water. Follow him
and say to him: Owner of the house, where is
the room for me to celebrate the Passover
with my disciples? And he will
show you a large room

05.15

e atje bani gati. e tye votë
këta të dy apostoj e [ba]në si
i porositi Χrishti. prapësëri
u kthyenë ndë Vithanit [-------]

and you make preparations there. These two
apostles set off and did as Christ
had told them. Thereafter
they returned to Bethany ........

Page 6

 

 

 

e shkoi atë natë me të mëdha
lutuna. e e gjofti ZTi Χrisht
se erth koha të dahetë prej kë
co gjinvet të venjë ke i ati.

And he went that night with great
prayers. And Christ the Lord recognized
that the time had come for him to bid farewell
to this world and to go to his father.

06.05

e donte të vinte ndë Ierosolim
të marë me të dashunitë tij mort.
thirri t'amën e tij e i thotë: o e am[ë]
blë mama ime, të lutem të jeç
me durim të math, e ta diç bukur

And he wanted to go to Jerusalem
to find [his] death among his followers.
He called his mother and said to her: Oh my
sweet mother, I beg you to be
of great patience, and to know

06.10

se është e duhetë të mbarohenë
gjithë të thanët e fjalëparëvet
qi kanë shkruam për mu. e duhetë
të vdes për shëndet të farësë njeriut.
e njëme erth koha e mortsë sime, e ti

that it is a fine thing and that
all the sayings of the prophets must
be fulfilled which they have written about me. And
I must die for the sake of mankind.
And now the time for my death has come, and you,

06.15

ke o mama ime të helmohesh tepër
mbi gji[thë] gra të jetësë qi të mba
rohetë fjala e shenjti plakut
S[im]eon [qi] ka për të shkuam shpatë

oh mother of mine, will have to suffer more
than all women of this world so that the
word of the holy father Simeon
be fulfilled, that a sword will


ELBASAN GOSPEL MANUSCRIPT (1761)
pages 7 - 8

Page 7

 

 

 

ndë mjedis të zemërësë sate.
o mama ime, të dhimtunit qi ke
për të marë për mort eme është
ajo shpatë qi do të shkonjë ndë ze

be thrust into the midst of your heart.
Oh mother of mine, the pain that
you will suffer because of my death
is that sword which will be thrust

07.05

mër të shpirtit yt. me gjithë këtë
të dhimtunit është i math, ashtu
duhetë të kesh nde durim të math,
se duhetë të mbarohetë të da
shunit të prindit tim. o mama

into the heart of your soul. Although
this suffering is great, still
you must have great patience,
for the will of my Father
must be fulfilled. Oh mother

07.10

ime, sot dua të darkem me a
postojt e mi të cë prapëme dar
kë. e ta dish se duanë të parë
t e çifutëvet të më kryqzonjë
në, e u shiçë për L rgjande. ma

of mine, today I want to have
the last supper with my apostles.
And you must know that the elders
of the Jews want to crucify me,
and I have been sold for 30 silver coins.

07.15

kij këtë parigori, se kam për
t'u gritun të tretënë ditë, e a
tëhereza duhetë të më shofç
të lavdshim mbret t[ë] pavde
kun, ku rinë gjoi [--------]

But take comfort in this, that I will
rise on the third day, and
then you will see me
as a glorious and immortal king,
where they sit ............

Page 8

 

 

 

PRDsha denj më gjunjë e ra për
mys e zu fill e i thotë Χrishtit:
o biri im i ambli, zani yt e
vjalët e tua ma tun[n] zemë

The Goddess fell to her knees, and
was overwhelmed and began by saying to Christ:
Oh my sweet son, your voice
and your words have shaken me to the heart.

08.05

rënë, e më vjene se shpirti im
iku preji meje. o i pafajçim
i biri perëndisë, qish bane
qi do të marr[ç] të vdeç këtë mort
të shëmtuam pafaj mbë kryqt?

I feel as if my soul has
abandoned me. Oh, innocent
Son of God, what have you done
that you should die such a horrid
death, innocent upon the cross?

08.10

përgjegjetë Χrishti e i tha:
o e dashuna mama ime, këjo ë
shtë të dashunit e prindit im,
të vdes u, e ti të jeç e ta dish
ende ti të χekunit tem. e të më

Christ answers and said:
Oh, my dear mother, this is
the will of my Father,
that I die, and that you live and
that you, too, know of my suffering. And

08.15

lenohetë ende mu zemëra. nëgjo
qi ç'kam për të χekun. shef njëme
kryetë tem qi nu[k]u gjit hekur
të vihetë. nesër ke për ta pam
[-----------]ë kunorë prej drize

so that my heart also be soothed,
listen to what I have to suffer. Look now
at my head which has borne no iron.
Tomorrow you will see it
............ crown of thorns


ELBASAN GOSPEL MANUSCRIPT (1761)
pages 9 - 10

Page 9

 

 

 

 

hym mbrenda ndë eshtëna të kre
it tim. e kur të më shofç ashtu, kij
durim, si kam për të pasun u.
shef njëme syt e mi çelë. nësër

enter the bones of my head.
And when you see me like this, have
patience, as I must have.
Look now at my open eyes. Tomorrow

09.05

ke për ti pam mbuluam e të më
luanjënë të pabesët. kur të shof
ç këto, kij durim. shef njëme
faqenjë teme të ndrçime.
nesër ke për ta pam mbushun

you will see them closed and [see] how
the faithless will mock me. When you see
this, have patience. Look now
at my shining face.
Tomorrow you will see it covered

09.10

me këlbazë. kur të shofç këto,
kij durim. shef njëme gonjënë
teme plot amblë. nesër ke
për ta pam të më konjënë të
pabesëtë me një sugjer mbu

in spit. When you see this,
have patience. Look now at my
mouth so sweet. Tomorrow you
will see how the faithless
stuff me with a sponge filled with

09.15

shun uthul e pshtumë. [s]i të shofç
këto, kij durim. shef njëme pë
lambënë teme pa plagë. nesër
ke për ta pam m [---------]

vinegar and spit. When you see
this, have patience. Look now
at my unblemished palm. Tomorrow
you will see it ...........

Page 10

 

 

 

shofç këto, kij durim. shef një
me gjithë shtatnë tem shëndoshë.
nesër ke për ta pam përgjakun
e rrafun gjithë. si të shofç këto,

see this, have patience. Look now
at all of my healthy body.
Tomorrow you will see it completely
bloody and beaten. When you see this,

10.05

kij durim. shëko njëme si më për
qarkenë të psuamit e mi. ne
sër kanë për të ikun të gjithë e
një acish ka për të më dhanë. si
të shofç këto, kij durim, o mama

have patience. Look now at how
my disciples surround me. Tomorrow
they will all be gone and
one of them will betray me. When
you see this, have patience, oh mother of mine.

10.10

ime. njëme më kuvëndon, ma ne
sër ma s'munç të më gjoftsh. njëme
më shef shëndoshë, ma nesër ke për
të më pam vdekun. si të shofç
këto gjithë, ende tepër kij du

Now you can speak with me, but tomorrow
you will no longer be able to recognize me. Now
you see me healthy, but tomorrow you will
see me dead. When you see
all this, have even more patience.

10.15

rim. errini koha, o mama ime,
të të laa. këjo është të dashuni
të tem e të prindit, qi të vde[s]
[----------]p më ende ti ur

The time has come, oh mother of mine,
for me to leave you. This is the will
of my Father, that I die.
........... [give] me your

 

Pages 1 - 10 Pages 11 - 20 Pages 21 - 30 Pages 31- 40 Pages 41 - 50 Pages 51 - 61
TOP